ریاست مرکز تحقیقات: پروفسور علی الماسی
تاریخچه مرکز تحقیقات
حرکت در جهت توسعه و ارتقاء سلامت جامعه، مستلزم توجه به ملاحظات گوناگون و دقت نظر در جنبه های مختلف این پروسه می باشد. برنامه های ارتقاء سلامت همانند برنامه های توسعه باید با شرایط اجتماعی، فرهنگی جامعه مطابقت داشته باشد و یا به اصطلاح «بومی» شده باشد. این مهم میسر نخواهد گشت مگر از طریق پژوهش در روش های بومی سازی برنامه های توسعه و ارتقاء سلامت. در چنین پس زمینه ای است که جایگاه «مراکز توسعه اجتماعی و ارتقاء سلامت» مشخص می شود. رویکرد اصلی این مراکز، افزایش مداخله و مشارکت مردم در مقوله ی پژوهش در سلامت بوده و بر این مبنا، رویکرد خاصی از تحقیق را مورد توجه قرار داده اند. «تحقیق مشارکتی جامعه ـ محور»، نوعی از پژوهش علمی است که مبتنی بر نیازهای جامعه بوده و نتایج تحقیق باید پاسخگوی نیازهای جامعه باشد و راه حلی برای مشکلات سلامت در جامعه ارائه کند. در تحقیق مشارکتی، افراد ذینفع در جامعه، بطور فعال در فرایند پژوهش وارد می شوند و پژوهش «با مردم» و نه «بر روی مردم» انجام می شود. بنابراین «مردم» و جلب مشارکت آنان در همه ی سطوح، دارای جایگاهی اساسی و نقشی محوری در این مراکز می باشد.
روند تحولی آموزش پزشکی ازحدود نیم قرن قبل منجربه لزوم طرح موضوع جامعه نگری درمدیریت سلامت جامعه شد. این موضوع در ایران ابتدا به صورت پزشکی اجتماعی در متن بهداشت عمومی و سپس با عنوان آموزش پزشکی جامعه نگر پا به عرصه وجود گذاشت. سیرتحول مدیریت سلامت مبتنی برمشارکت مردم، طرح پایگاه جمعیتی را پیش آورد که ازسال 1380 با صدور بخشنامه شماره 17340 مورخ 7/11/80 از جانب وزیر محترم بهداشت وقت، سیزده دانشگاه از جمله دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه مجری طرح تشکیل پایگاه های تحقیقات جمعیتی برای نیل به اهداف سلامت تعیین گردیدند که در نهایت می بایستی تبدیل به مراکز تحقیقات توسعه اجتماعی و ارتقاء سلامت شوند و این مرکز از دستاوردهای این حرکت تحولی است. مرکز تحقیقات توسعه اجتماعی و ارتقاء سلامت کرمانشاه در منطقه مسکن و زینبیه شهر کرمانشاه تأسیس گردید. این مرکز در نیمه دوم سال 1385 موفق به کسب موافقت اصولی وزارت متبوع گردید. فلسفه وجودی این مرکز شناسایی موانع سلامت نظیر(فقر، جهل، نابسامانی‌های زیست محیطی و دیگر آسیب‌های اجتماعی) و ارائه راهکارهای تأمین سلامت از طریق پژوهش‌های کاربردی می باشد. این مرکز در جهت تقویت بنیه علمی ـ پژوهشی و توانمندسازی در سطوح مختلف جامعه (دانشگاه، سازمانهای مختلف و مردم) فعالیت نموده و زیرساخت و محور اصلی آن در راستای توسعه پایدار است.
منطقه تحت پوشش مرکز تحقیقات توسعه اجتماعی و ارتقاء سلامت کرمانشاه شامل شهرک مسکن و تعدادی از شهرک‌های مجاور آن شامل زینبیه، جوادیه، ظفر، پرواز و... می‌باشد که در شمال شرقی شهر کرمانشاه واقع شده و جمعیتی قریب 100 هزار نفر در قالب حدود 21 هزار خانوار را در خود جای داده است.
در سالهای اولیه تشکیل این مجموعه و با مدیریت پرسنل وقت مرکز، مقدمات سازماندهی مردم محلی جهت جلب مشارکت آنان در فعالیتهای مرکز طراحی شد. بر این اساس، ابتدا نقشه منطقه تحت پوشش مرکز تحقیقات از طریق شهرداری تهیه گردید و توسط کارشناسان مرکز به 24 محدوده جغرافیایی تقریباً مساوی تقسیم و تحت عنوان بلوک 1 تا بلوک 24 نامگذاری گردید. در گام بعدی، به منظور انتخاب دو نماینده از بین ساکنین هر بلوک، اقداماتی صورت داده شد. بدین صورت که ابتدا با استفاده از روشهای مختلف از جمله توزیع پمفلت، نصب پلاکارد، اطلاع رسانی از طریق رابطین بهداشتی، مسجد، بسیج و صداوسیمای استانی اقدام به اطلاع رسانی به مردم منطقه شد. با توجه به اینکه افرادی که در اثر این اطلاع رسانی ها جهت همکاری به مرکز مراجعه می کردند از همه بلوکهای منطقه نبودند و و اکثراً از زنان جوان و با تحصیلات دانشگاهی بودند، مقرر شد جهت انتخاب نمایندگان بلوک ها به طور مستقیم به درب منازل مراجعه و رای گیری انجام شود. از این رو 24 گروه 2 نفره شامل یک رابط بهداشتی و یکی از همکاران مردمی مرکز جهت رای گیری به ساکنین هر کدام از بلوک های 24 گانه مراجعه نمودند. در این مرحله، از سرپرست خانوار و مادر خانواده جهت معرفی دو نفر معتمد بلوک (یک آقا و یک خانم) سؤال بعمل آمد و از این طریق رأی گیری انجام گرفت. بدین ترتیب با افرادی که در هر بلوک بیشترین آرا را کسب کرده بودند تماس گرفته می شد و در صورت داشتن وقت کافی و علاقمندی به مشارکت و قبول مسئولیتهای درخواستی به عنوان نماینده بلوک مربوطه انتخاب می‌شد. در صورت عدم توافق، به فرد بعدی که بالاترین رأی را کسب کرده بود مراجعه می شد. بدین ترتیب 48 نفر به عنوان نمایندگان بلوک منطقه تحت پوشش مرکز انتخاب شدند.
در گام بعدی جلساتی توجیهی برای نمایندگان بلوک‌ها درباره اهداف و نحوه همکاری آنان با مرکز برگزار گردید. در این مرحله به منظور آگاهی از نیازهای مردم منطقه تحت پوشش مرکز، مقدمات اجرای یک مطالعه نیازسنجی تدارک دیده شد. بدین منظور سه دوره کارگاه سه روزه نیازسنجی و اولویت بندی برای نمایندگان بلوک ها برگزار گردید. پس از آن از فروردین 1386 کار نیاز سنجی در هریک از بلوک ها توسط نمایندگان آن شروع گردید و در اواخر تیرماه همان سال به پایان رسید. روش کار بدین صورت بود که نمایندگان هر بلوک به عنوان پرسشگر به منازل مراجعه نموده و فرم پرسشنامه نیازسنجی شامل مشخصات پاسخگو و یک سؤال باز درباره نیازها و مشکلات منطقه از نظر شخص پاسخگو در اختیار سرپرست خانواده یا همسر وی قرار گرفت. در پایان نیازهای مطرح شده دسته بندی و اولویت بندی شده و پس از بررسی توسط اعضای هیأت علمی وقت مرکز، در ذیل دو دسته اولویت های پژوهشی و اجرایی تقسیم بندی شد. اولویت های پژوهشی در چارچوب فعالیت های پژوهشی مرکز مورد پیگیری قرار گرفت. به منظور فعالیت در خصوص اولویت های اجرایی، مقرر شد ساختاری مردمی جهت پیگیری مشکلاتی که در اولویت بندی اجرایی قرار گرفته بود تشکیل گردد. بدین منظور شورایی تحت عنوان «شورای معتمدین محلات منطقه تحت پوشش مرکز تحقیقات توسعه اجتماعی» شکل گرفت. این شورا متشکل از تعدادی از نمایندگان بلوک ها و تعدادی از افرادی معتمد و فعال منطقه بود که پیش از این نیز در قالب شورای معتمدین محلات فعالیتهایی داشتند. بدین ترتیب به ترتیب اولویت، هر کدام از مشکلات مشخص شده در نیازسنجی توسط شورا مورد پیگیری قرار گرفت. این امر از سال 1386 تا حال حاضر بطور مستمر ادامه یافته و همچنان فعالیت های این شورا ادامه دارد. علاوه بر استفاده از اطلاعات نیازسنجی مذکور، کار نیازسنجی و شناسایی مشکلات منطقه به طور مداوم و مستمر توسط نمایندگان بلوک ها صورت می گرفت و این افراد به عنوان رابطی بین مردم و شورای معتمدین مرکز عمل می کردند. بدین ترتیب مشکلات و نیازهای روزمره منطقه نیز توسط شورای مزبور مورد پیگیری قرار می گرفت.
هم اکنون نیزشورای معتمدین، بصورت هفتگی در محل مرکز تحقیقات تشکیل جلسه داده و نتایج اقدامات صورت گرفته و برنامه های آتی را مورد بررسی قرار می دهد. روش کار شورا به این صورت است که شورای معتمدین با هدایت از سوی اعضای هیأت مؤسس و با کمک کارشناسان مرکز و نمایندگان بلوک‌ها، مشکلات را دسته‌بندی کرده و سپس در مورد مشکل و راهکارهای اصلاح آن به شور نشسته و در این رابطه بحث و تبادل نظر صورت می دهد. از آنجا که بر حسب مشکلات موجود، ارگان‌ها و سازمانهای خاصی مسئول پاسخ‌دهی به شهروندان منطقه تحت پوشش می باشند، لذا هر مشکل توسط گروهی از نمایندگان و افراد معتمد با هماهنگی سازمان و ارگان مربوطه و با همکاری مرکز و در راستای رفع مشکل موجود، پیگیری و ساماندهی می شود.
همچنین این مرکز فعالیتهای پژوهشی خود را در کنار فعالیتهای مردمی به انجام می رساند. اعضای هیأت مؤسس مرکز به همراه پژوهشگران شاغل در مجموعه، در زمینه انجام تحقیقات و پژوهش در حیطه اولویتهای مرکز و دانشگاه و در قالب سه کمیته ی "توسعه اجتماعی"، "مشارکت مردمی" و "ارتقاء سلامت" فعالیت دارند. همچنین پژوهشگران مختلف دانشگاه علوم پزشکی و سایر پژوهشگران دانشگاهی با ارائه طرح های پژوهشی، تحت حمایت مالی این مجموعه فعالیتهایی به انجام می رسانند.