پاسخ به یک پرسش قدیمی: آیا مصرف تریاک در بیماران دیابتی مفید است؟

به گزارش پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران  درحالی که بیماری دیابت ، خود یکی از عوامل خطر مهم در بروز بیماری های قلبی عروقی، سکته های قلبی و مغزی، نارسایی های کلیوی، سرطان ها و سایر بیماری های مزمن  به شمار می رود، متاسفانه، مصرف تریاک که آن نیز، عامل تهدید جدی سلامتی است، از گذشته تا کنون به واسطه اثرات کاهنده درد یا به عنوان دارویی خانگی / سنتی برای کاهش قند خون در شماری از مبتلایان دیابت استفاده می شود؛ اما تاثیر  مشترک دیابت و مصرف تریاک بر مرگ و میر، تا کنون در هیچ مطالعه ای در جهان  مورد بررسی قرار نگرفته است.

مطالعه محققان پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران تحت عنوان : Joint Effect of Diabetes and opium Use on All-Cause and Cause-Specific Mortality: the Golestan Cohort Study که به سرپرستی دکتر رضا ملک زاده انجام و نتایج آن 18  آگوست 2020 در مجله معتبر بین المللی   International Journal  Of Epidemiology منتشر شده ، برای نخستین بار قوی ترین شواهد علمی در زمینه تاثیرات مشترک ابتلا به دیابت و مصرف تریاک را ارائه کرده است.

افزایش 63 درصدی شیوع دیابت در ایران طی دهه گذشته
 ابتلای یک چهارم ایرانی ها به دیابت تا دو دهه آینده

به  گفته دکتر رضا ملک زاده، رهبر مطالعه کوهورت گلستان و نویسنده ارشد این مطالعه ،  در حال حاضر 12 درصد جمعیت ایران مبتلا به دیابت و 25 درصد در مرحله پیش دیابت هستند.

معاون تحقیقات وزیر بهداشت با اشاره به افزایش 63 درصدی شیوع دیابت به عنوان یکی از علل مرگ زودرس و افزایش 73 درصدی ناتوانی ناشی از این بیماری طی دهه گذشته در ایران گفت: با ادامه روند شیوع دیابت در کشور، عمدتا به دلیل چاقی و کم تحرکی که خطر ابتلا به دیابت را دو برابر می کنند و نیز با مصرف زیاد شکر و شیرینی جات، پیش بینی می شود یک چهارم تمام ایرانی‌ها  تا دو دهه آینده مبتلا به دیابت و نیازمند درمان شوند و  نظام سلامت را تحت تاثیرات این بیماری قرار دهند؛ درحالی که دیابت با رعایت اعتدال در مصرف مواد غذایی، کاهش وزن و ورزش کافی، کاملا قابل پیشگیری است.

مطالعه محققان پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد، بر روی بیش از 50 هزار شرکت کننده  40 - 75 سال در مطالعه کوهورت گلستان شامل افراد «دیابتیک»  و غیردیاتیک» مصرف کننده تریاک  و غیرمصرف کننده انجام شده و افراد به مدت 11 سال پیگیری شدند. از بین کل جمعیت شرکت کنندگان، 3 هزار و 548 نفر، مبتلا به دیابت بودند که بیشتر  آنها را زنان، ساکنین شهرها ، افراد چاق، مبتلایان به فشار خون بالا  و افراد دارای فعالیت بدنی کم تشکیل داده اند.

دکتر مهدی نعلینی، پزشک اپیدمیولوژیست و نویسنده اول مطالعه با بیان این که از بین 50 هزار فرد مورد مطالعه (دیابتیک و غیردیابتیک)، 8487 نفر (17 درصد) مصرف کننده تریاک (حداقل  یک بار در هفته و شش ماه  مصرف مداوم) بودند ، افزود: بیشتر این افراد شامل مردان، ساکنین روستا ، افراد دارای سطح اقتصادی پایین تر و فعالیت بدنی کمتر  بودند.

وی سپس به تعداد مصرف کنندگان تریاک در بین جمعیت مبتلا به دیابت اشاره کرد و گفت: بررسی های ما نشان داد  15.5 درصد از کل جمعیت مبتلا به دیابت در مطالعه (3548 نفر) ، سابقه مصرف طولانی مدت تریاک و مشتقات آن را به صورت کشیدن یا خوردن داشتند.

بیشترین مرگ در بیماران دیابتیک مصرف کننده تریاک

محقق پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این که طی حدود 11 سال پیگیری  50 هزار شرکت کننده ، بیش از 7 هزار مرگ در مدت زمان اجرای مطالعه رخ داده است، گفت: در این مدت متاسفانه 27.5 درصد بیماران دیابتی جان خود را از دست دادند؛ در حالی که این رقم در افراد غیردیابتی فقط 13.1 درصد بود.

وی افزود: مقایسه شمار مرگها در بین بیماران دیابتی نشان می دهد 25 درصد بیماران دیابتیک بدون سابقه مصرف تریاک جان خود را از دست داده اند، اما این میزان در مصرف کنندگان تریاک، 40 درصد بوده است؛ بنابراین بیشترین مرگها مربوط به بیماران دیابتی مصرف کننده تریاک است.

افزایش بیش از 2.5 برابری خطر مرگ زودرس با همزمانی دیابت و مصرف تریاک

دکتر نعلینی افزود: مطالعه نشان داد: درحالی که وجود بیماری دیابت، به تنهایی، خطر مرگ را نسبت به غیردیابتی ها ، حدود دو برابر می کند، همزمانی مصرف تریاک و دیابت، این خطر را به 2.76 برابر افراد غیردیابتی بدون سابقه مصرف تریاک  افزایش می دهد.

افزایش 30 درصدی خطر مرگ زودرس در بیماران دیابتی با مصرف تریاک

نویسنده اول مطالعه افزود: بر اساس آنالیز  پیچیده دیگری که صرفا در «جمعیت مبتلا به دیابت» مطالعه صورت گرفت، مصرف تریاک، خطر مرگ زودرس در بیماران دیابتی را به طور کلی حدود 30 درصد افزایش می دهد.

مصرف تریاک، خطر مرگ در افراد غیردیابتیک را هم افزایش می دهد

 به گفته وی، در عین حال، خطر مرگ در افرادی که مبتلا به دیابت نبوده اما تریاک مصرف می کردند، نسبت به  غیرمصرف کنندگان همین جمعیت ، 63 درصد افزایش نشان داده است. به عبارتی، الگوی افزایش خطر مرگ زودرس، در افراد «غیردیابتیک مصرف کننده تریاک» نیز قابل مشاهده است.

مصرف تریاک با کدام یک از علل مرگ بیشتر مرتبط  است؟

دکتر نعلینی با بیان این که به طور کلی افراد دیابتیک مصرف کننده تریاک در مقایسه با سایر افراد، بیشترین ارتباط را با تمام علل مرگ داشته اند، همچنین افزود: در بین علل مرگ نیز، بیماری های قلبی عروقی و سپس سرطانها بیشترین سهم را در مرگ افراد دیابتیک مصرف کننده تریاک داشته اند.

مصرف تریاک قبل یا پس از تشخیص دیابت، تفاوتی در میزان خطر مرگ ایجاد می کند؟

وی در تشریح یافته های به دست آمده درباره این پرسش مطالعه که «آیا مصرف تریاک قبل یا پس از تشخیص دیابت، تفاوتی در میزان خطر مرگ ایجاد می کند؟» گفت: نتایج بررسی ما نشان داد میزان افزایش خطر مرگ در بین افراد دیابتیک که قبل از تشخیص دیابت، سابقه مصرف تریاک داشته اند، در مقایسه با کسانی که پس از تشخیص دیابت تریاک مصرف کرده اند، تقریبا یکسان بوده است.

ارتباط  مقدار و شیوه، سن و جنس مصرف کننده تریاک با میزان خطر مرگ زودرس در مبتلایان دیابت

محقق پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به این که در این مطالعه، همچنین تاثیر مقدار تریاک مصرفی در میزان خطر مرگ زودرس مبتلایان دیابت نیز بررسی شده است گفت: نتایج مطالعه ما حاکیست افزایش خطر مرگ، هم  در افرادی که میانگین مصرف روزانه آنها کمتر از 6 دهم گرم (سه نخود) تریاک در روز بوده و هم کسانی که بیشتر از این مقدار، مصرف روزانه داشته اند، دیده شد. همچنین افزایش دوز مصرف تریاک خطر مرگ را در افراد دیابتیک و غیردیابتیک بیشتر می کند.

به گفته وی، در این مطالعه، افزایش خطر مرگ در هر دو شیوه مصرف تریاک شامل خوردن یا کشیدن، در هر دو جنس (زن یا مرد) و در هر گروه سنی (کمتر یا بیشتر از 50 سال) دیده شده است.

خطر مرگ زودرس با مصرف تریاک، در افراد غیرسیگاری هم وجود دارد؟

دکتر نعلینی  همچنین گفت:  بررسی های دقیق در این مطالعه نشان داد افزایش خطر مرگ بر اثر مصرف تریاک حتی در افرادی که سابقه هیچ گونه مصرف سیگار، تنباکو، قلیان و پیپ نداشتند نیز دیده شد.

وضعیت اقتصادی مبتلایان دیابت، ارتباطی با خطر مرگ آنها بر اثر مصرف تریاک دارد؟

به گفته وی، در این مطالعه همچنین ارتباط وضعیت اقتصادی مبتلایان به دیابت با میزان خطر مرگ آنها بر اثر مصرف تریاک بررسی شده است که نتایج حاکیست: در هر دو دسته از افراد دیابتیک دارای وضعیت اقتصادی مناسب یا نامناسب، خطر مرگ زودرس بر اثر مصرف تریاک دیده شد و نتایج نشانگر آن بود که خطر مرگ ناشی از مصرف تریاک وابسته به سطح اقتصادی افراد نیست.

وجود ترکیبات سمی در نمونه ادرار مصرف کنندگان تریاک

دکتر آرش اعتمادی، نویسنده ارشد این مطالعه نیز به نکته مهمی درباره تاثیر مصرف تریاک بر بروز بیماری ها و مرگ زودرس اشاره کرد و گفت: مطالعات مختلف با استفاده از نشانگرهای بیولوژیکی ادرار نشان داده اند که بسیاری از ترکیبات سمی شناخته شده مانند برخی هیدروکربنهای آروماتیک چند حلقه ای و ترکیبات آلی فرار، در نمونه های ادرار مصرف کنندگان تریاک، در مقایسه با افراد سیگاری و حتی غیرسیگاری که تریاک مصرف نمی کنند، چند برابر است.

بیشترین مرگ زودرس مبتلایان دیابت در کشورهای کم درآمد

محقق پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به پیشرفتهای حاصله در مدیریت و کنترل بیماری دیابت در جهان که منجر به بهبود مراقبت از بیماران در بسیاری از کشورها شده است، در عین حال گفت: دستاوردهای چنین پیشرفتی برای کشورهای کم درآمد و دارای درآمد متوسط  که حدود 80 درصد جمعیت بزرگسال مبتلا به دیابت در آنها زندگی می کنند، هنوز به طور کامل در دسترس نیست؛ در نتیجه، نرخ مرگ و میر قبل از 60 سالگی در مبتلایان به دیابت در کشورهای پردرآمد، دارای درآمد متوسط و کم درآمد به ترتیب 36 ، 46  و 73 درصد است.

آگاهی بخشی کلید اصلی نجات مبتلایان دیابت مصرف کننده تریاک بویژه در نقاط داغ شیوع بیماری
 
وی آگاهی بخشی عمومی درباره خطرات مصرف تریاک در بیماران مبتلا به دیابت را خصوصاً در مناطق جنوب غرب آسیا و خاورمیانه که داغترین مناطق شیوع دیابت در جهان به شمار رفته و مواد مخدر به طور گسترده در دسترس افراد است را بسیار ضروری و کلید نجات مبتلایان دیابت مصرف کننده تریاک توصیف کرد.

نویسنده: فرشته هاشمی (https://www.ddri.ir/news/news)